Cerkiew prawosławna – jak wygląda świątynia

Podczas podróży poznajemy kulturę kraju lub regionu który odwiedzamy, a świątynie są jednymi z pierwszych miejsc do których się udajemy. Lubimy zarówno synagogi, jak i kościoły, meczety i oczywiście cerkwie. By było łatwiej się poruszać i zrozumieć co się dzieje, napisałam przewodnik po cerkwi prawosławnej. Nie po religii, tylko po budynku, wyposażeniu i zwiedzaniu, o nabożeństwie napiszę oddzielny post.

Cerkiew, czyli, z greckiego, należąca do Pana. Jeszcze w XVI w., w języku polskim, określano tym mianem wszystkie kościoły, a nawet synagogi. W XVII w. następuje definitywny podział w nazewnictwie. Cerkiew pozostaje prawosławna i unicka.

Zobacz też: Mołdawia: waluta, ceny, transport i atrakcje. Czyli wszystko w jednym

Cerkiew prawosławna: jak wygląda świątynia?

Krzyż prawosławny

Krzyż prawosławny ma oś wertykalną, na której znajdują się trzy belki poprzeczne – górna (ta z tabliczką, którą kazał umocować Piłat „Jezus, Nazarejczyk, Król Żydowski”), środkowa – do której przymocowano ręce Jezusa, oraz dolna – pod nogi Chrystusa (w tradycji prawosławnej nogi również zostały przybite do krzyża). Ta dolna jest przekrzywiona.

Kopuły w cerkwi

Cerkiew według tradycji powinna być wybudowana na najwyższym wzgórzu w okolicy. Najbardziej charakterystyczną cechą są kopuły, symbolizują one niebo, Boga, świętych i aniołów. Liczba kopuł ma znaczenie symboliczne. Jedna kopuła symbolizuje jedynego Boga, dwie – dwie natury Jezusa Chrystusa. Trzy kopuły – Trójca Święta. Pięć – Jezusa Chrystusa i czterech ewangelistów. Siedem kopuł symbolizuje siedem sakramentów. Dziewięć – dziewięć stopni anielskich. Trzynaście kopuł to Jezus Chrystus z apostołami. I wreszcie trzydzieści trzy kopuły – wiek Chrystusa. Kopuły mogą być półokrągłe (bałkańskie), stożkowate (rumuńskie) lub cebulaste (ruskie).

Plan cerkwi

Cerkiew jest orientowana. Ikonostas jest skierowany na wschód. Cerkiew może być na planie prostokąta, krzyża lub koła. Prostokąt symbolizuje arkę, życie na łodzi i wędrówkę do Królestwa Bożego. Krzyż – śmierć, zbawienie, triumf nad życiem i śmiercią. Koło – nieskończoność cerkwi i Cerkwi.

Co się znajduje przed cerkwią?

Przed cerkwią znajdują studnia i dzwonnica.

Jak zachowywać się w cerkwi?

Kobiety w cerkwi powinny mieć zakryte włosy chustką. Nie jest to żaden czador, tylko symboliczne zasłonięcie, oznaka skromności. W wydaniu prawosławnym jest to jak typowa prawosławna kobieta – chustka jest lekka i elegancka. Zwiedzajcie śmiało, jednak kobiety w żadnym wypadku nie mogą wchodzić za ikonostas. Zapuszczanie żurawia też nie jest mile widziane.

Podczas liturgii oczywiście nie można zwiedzać i robić zdjęć. Można uczestniczyć w liturgii, przyjęcie Eucharystii jest możliwe dla katolików, po wcześniejszym uzgodnieniu tego z batiuszką.

A no właśnie, w Polsce mówi się pop, ale to raczej kpiarskie i niezbyt miłe określenie. Prawosławny ksiądz to batiuszka.

Wnętrze cerkwi

Przedsionek, czyli pritwor dawniej przeznaczony był dla katechumenów lub innowierców. Dziś zwykle są tu stoliki z dewocjonaliami na sprzedaż. Główne pomieszczenie, czyli nawa, przeznaczone jest dla wiernych. W cerkwiach raczej nie ma ławek, ewentualnie pod ścianami.

Wyposażenie prezbiterium

Prezbiterium oddzielone jest od wiernych najbardziej rozpoznawalnym elementem wyposażenia, czyli ikonostasem (przegrodą). Jak już pisałam, kobiety mają bezwzględny zakaz wchodzenia do prezbiterium. Za ikonostasem znajdują się: prestoł (tron), żertwiennik (stół ofiarny) oraz hornieje miesto (górne miejsce), na którym znajduje się tron dla biskupa.

Ikonostas

Jest granicą pomiędzy sacrum, a profanum. W ikonostasie znajdują się trzy pary drzwi. Centralne, zwane carskimi, królewskimi lub bramą królewską przeznaczone są dla kapłana sprawującego liturgię. Symbolizują otwierającą się przed wiernymi drogę do zbawienia, za słowami Chrystusa: „Ja jestem bramą, kto przeze mnie wchodzi będzie zbawiony”. Na ikonostasie opowiedziana jest cała historia zbawienia, każdy ikonostas jest napisany według tego samego schematu. Na carskich wrotach znajdują się przedstawienia czterech ewangelistów – Jana, Marka, Łukasza i Mateusza. Nad nimi widnieje scena Zwiastowania, symbolizuje ona tajemnicę Wcielenia. Boczne wrota zwane są diakońskimi, korzystają z nich diakoni i niższy kler.

Najniższy rząd ikon to ikony namiestne, od lewej: najbardziej czczony lokalny święty, pomiędzy wrotami: Matka Boska (dwa możliwe typy przedstawień – eleusa , czyli Umilenie, MB tuli dzieciątko do policzka, lub hodegetria, czyli Wskazująca Drogę, z dzieciątkiem na ręku), po drugiej stronie carskich Chrystus Nauczający, prawa skrajna ikona – patron cerkwi.

Rząd drugi – prazdniki, tzw. ikony pokłonu. Najważniejsze święta w roku, od lewej:  Narodzenie Najświętszej Bogurodzicy, Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni, Zwiastowanie, Narodzenie Chrystusa, Ofiarowanie, Chrzest, Przemienienie, Wskrzeszenie Łazarza, Wejście do Jerozolimy, Ukrzyżowanie, Zmartwychwstanie Chrystusa, Wniebowstąpienie Chrystusa, Pięćdziesiątnica, Zaśnięcie Najświętszej Bogurodzicy. Lokalnie mogą nastąpić jakieś zmiany.

W trzecim rzędzie znajduje się grupa Deisis, centralna ikona to przedstawienie Chrystusa na tronie między Marią, a św. Janem Chrzcicielem proszącymi o łaskę dla ludzi. Na mniejszych ikonach uzupełniających przedstawieni są apostołowie i święci.

Rząd czwarty zarezerwowany jest dla Proroków i ojców Kościoła. Centrum – Matka Boża Oranta albo Modląca się (ręce ku niebu, dziecię w łonie)

Piąty rząd – pracojcowski – Patriarchowie ze Starego Testamentu z Bogiem Ojcem lub Św. Trójcą pośrodku.

U samej góry – Ukrzyżowanie + Maria i Jan Ewangelista.

Opisałam najbardziej rozbudowaną formę ikonostasu pięciorzędowego. Ma on swoje modyfikacje ilościowe, w zależności od regionu i lokalnych tradycji.

Ikony.

W całej cerkwi rozstawione są i rozwieszone ikony. Jeśli chcemy się pomodlić w jakiejś konkretnej intencji, a nie rozpoznajemy atrybutów świętych, można się spytać obecnych (w cerkwi zawsze się ktoś krząta lub sprzedaje), do którego wizerunku kierować modlitwy za zmarłych, o zdrowie, czy dobrą pogodę.

Świeczki w cerkwiach

Kupuje się na stoisku. Są różne ceny w zależności od wielkości. Świeczki pali się w intencjach. U nas jest to ulubiona czynność Sani, podchodzi do tego bardzo poważnie i jest to punkt obowiązkowy, a często nawet wabik  na wizytę w cerkwi.

Have fun i pamiętajcie o chustkach! Przewodnik po cerkwi prawosławnej poleca się również dla mamy, babci i cioci!

Do napisania posta posłużyły mi fotografie z naszego pobytu w Mołdawii. Artykuł początkowo ukazał się na blogu Podróżująca Rodzina.